Στην ημερίδα που διοργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων το 2010 παρουσιάσθηκαν συγκεντρώσεις τοξικών κυανοβακτηρίων στην Παμβώτιδα σε ποσοστό 90-99% που σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας καθιστούν υψηλή πιθανότητα δυσμενών επιπτώσεων στην υγεία [1]. H λίμνη όμως δεν ήταν πάντα έτσι και οι παλαιότεροι θυμούνται ακόμη την εποχή που το νερό της ήταν πόσιμο. Η μεγαλύτερη παρέμβαση που κατέστρεψε την Παμβώτιδα ήταν η αποκοπή ζωτικών της εκτάσεων με την κατασκευή των αναχωμάτων με σκοπό την καλλιέργεια εκτάσεων που πλημμύριζαν. Ένας σκοπός που δεν επιτεύχθηκε. Οι επιπτώσεις όμως των έργων αυτών στην ποιότητα των υδάτων και στην κατάρρευση της αλιευτικής παραγωγής ήταν άμεσες, καθώς ενώ η ιχθυοπαραγωγή έφτανε το 1967 τους 36 τόνους για τον κυπρίνο και τους 110 για το γλήνι το 1977 μειώθηκε σε 0,5 και 7,5 τόνους αντίστοιχα [2]. Οι αιτίες περιγράφονται σε έγγραφο του Ινστιτούτου Ωκεανογραφικών και Αλιευτικών Ερευνών ήδη από το 1977 [3]:
• Η σημαντική μείωση της εκτάσεως των αβαθών παραλίμνιων περιοχών όπου ο κυπρίνος δύναται να εναποθέσει τα αυγά του αποστερούν σημαντικά την φυσική αναπαραγωγή.
• Από τη ρύπανση των υδάτων τα κατάλληλα προς εναπόθεση των αυγών υποστρώματα καλύπτονται από αποικίες βακτηρίων και μυκήτων.
• Οι τεχνικές διαμορφωθείσες ακτές δι επιχωμάτων, κατασκευή κρηπιδωμάτων κλπ μειώνουν σημαντικά την τροφογενετική περιοχή της λίμνης, και παρεμποδίζουν την εισροή πολλών πηγαίων υδάτων.
Ακόμη και το Παμβώτις (παν+βώτις), δηλαδή αυτή που τρέφει τα πάντα, εκφυλίσθηκε σε όνομα κατ’ ευφημισμό.
Ως ενεργοί πολίτες απαιτούμε από τη Διοίκηση να σχεδιάσει και να υλοποιήσει δράσεις αναστροφής της φθίνουσας πορείας της Παμβώτιδας, γεγονός που το επιβεβαιώσαμε πέρυσι με την αποστολή χιλιάδων υπογραφών για επίσπευση της διαδικασίας [4]. Στο υπό θεσμοθέτηση ΠΔ προστασίας της Παμβώτιδας, πολίτες και τοπικές αρχές προς το συμφέρον όλων μας πρέπει να πιέσουμε το ΥΠΕΚΑ ώστε αυτό κατ’ ελάχιστον να περιλαμβάνει:
· Το πλάτος αδόμητης ζώνης 300 μ. πίσω από το ανάχωμα στην περιοχή Ανατολής που προτείνεται από το Φορέα Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας, από το ΤΕΕ-ΤΗ και πολλές πολιτικές παρατάξεις και οργανώσεις δεν είναι αυθαίρετο. Προκύπτει από το φυσικό ανάγλυφο της λίμνης η οποία στην περιοχή αυτή εισερχόταν 300 ή και περισσότερα μέτρα πίσω από το ανάχωμα σύμφωνα με χάρτες [5] και φωτογραφίες παλαιοτέρων ετών. Ακόμη και σήμερα, εκεί που δεν έχει παράνομα μπαζωθεί [6] η έκταση παραμένει κάτω από το μέγιστο υψόμετρο της Παμβώτιδας.
· Ρητή αναφορά ότι οι εκτάσεις πίσω από τα αναχώματα αφορούν αποκομμένες λιμναίες εκτάσεις. Να συνειδητοποιήσουμε ότι τα αναχώματα δεν κατασκευάσθηκαν δίπλα στην όχθη αλλά ΜΕΣΑ στη λίμνη. Ένταξη των εκτάσεων αυτών στη ζώνη Α της υδάτινης επιφάνειας.
· Πρόβλεψη για απομάκρυνση του αναχώματος Αμφιθέας, επανεισροή των πηγαίων νερών στη λίμνη και επανασύνδεση των υγροτοπικών εκτάσεων με την υπόλοιπη υδάτινη επιφάνεια.
· Πρόβλεψη για το Περιβαλλοντικό-Υγροτοπικό Πάρκο στον Κατσικά [7] όπως προτείνεται από επιστημονικούς φορείς και απομάκρυνση του εκεί αναχώματος. Η διέλευση μέσα από το πάρκο της τάφρου Λαγκάτσας, της κύριας τάφρου εισροής επικίνδυνων ουσιών στην Παμβώτιδα, επιβάλει τον Υγροτοπικό Χαρακτήρα ώστε τα νερά που μεταφέρονται ακόμη και από τη Βουνοπλαγιά να φιλτράρονται πριν εισέλθουν στη Λίμνη.
· Πρόβλεψη για διαχείριση των καλαμιώνων της Παμβώτιδας κατόπιν επιστημονικής μελέτης διαχείρισης με σκοπό την αναβάθμιση του οικοσυστήματος και τη βελτίωση της βιοποικιλότητας.
· Ρητή αναφορά στην καθορισμένη μέγιστη στάθμη Παμβώτιδας +469,54.
Το τμήμα της οικίας Ράτσικα που πλημυρίζει στο νησί δεν είναι παλιό όπως επικαλείται ο κ. Περιφερειάρχης, δεν αποτυπώνεται στα παλαιότερα τοπογραφικά διαγράμματα του νησιού ούτε στις αεροφωτογραφίες, αλλά αποτελεί νεότερη προσθήκη η οποία κατασκευάσθηκε σε περιοχή που ανέκαθεν πλημμύριζε.
Για την Παμβώτιδα υπάρχουν συστηματικές επίσημες καταγραφές της στάθμης από το 1930 [8] από όπου προκύπτει μέση ετήσια στάθμη +469,62 και μέγιστη ημερήσια στάθμη +470,37 στις 12.01.1960. Η μελέτη κατασκευής του θυροφράγματος Περάματος προέβλεπε μέγιστη στάθμη ανάσχεσης πλημμύρας στο υψόμετρο 470,70, όμως η κατασκευή του έγινε τελικά στο σημερινό +469,54 καθώς έγινε δεκτό αίτημα αγροτών κατοίκων των Λογγάδων οι οποίοι ζήτησαν να μην ανέρχεται το νερό πάνω από το υψόμετρο +469,50 το οποίο αποδέχονταν ως το σύνηθες υψόμετρο της λίμνης Παμβώτιδας κατά τους χειμερινούς μήνες.
Προσπάθειες παραπληροφόρησης για το ποια ήταν παλαιότερα η στάθμη της Παμβώτιδας δεν στηρίζονται σε πραγματικά στοιχεία αλλά έχουν ως στόχο τον περιορισμό της υδάτινης επιφάνειας.
Για τον έλεγχο της ρύπανσης είναι φυσικά απαραίτητα δίκτυα αποχέτευσης, επεξεργασία λυμάτων, παρακολούθηση και έλεγχος δραστηριοτήτων στη λεκάνη απορροής. Καθώς όμως στην πράξη αυτά αποδεικνύονται ανεπαρκή, στις αποκαταστάσεις ρηχών λιμνών καθοριστικό ρόλο παίζει η ανασύσταση των υγροτοπικών εκτάσεων της λίμνης, που για την Παμβώτιδα σημαίνει τις αποκομμένες από τα αναχώματα ρηχές υγρολιβαδικές εκτάσεις. Όπως αποδεικνύουν δεκάδες παραδείγματα στο εξωτερικό [9], το να ξανακάνουμε μπάνιο στη λίμνη δεν πρέπει να αποτελεί σενάριο επιστημονικής φαντασίας αλλά να γίνει ρεαλιστικός στόχος. Αν αυτό δεν έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα δεν είναι οι τεχνικές λύσεις που λείπουν, αλλά η πολιτική βούληση προς αυτή την κατεύθυνση.
Για το ΔΣ του
Συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος Ιωαννίνων
Ο Πρόεδρος
Κων/νος Σακκάς
Σημειώσεις
- Ημερίδα «Βιοποικιλότητα και Παραγωγικότητα Στη Λίμνη Παμβώτιδα» 2010, Ελληνικές Λίμνες: οικολογικά πορτρέτα που χρωματίζουν στο φάσμα κίτρινου-κόκκινου & προτάσεις αποκατάστασης
Μαρία Μουστάκα-Γούνη, Τμήμα Βιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, http://pamvotis.conf.offbit.gr/el - “Η ρύπανση στο λεκανοπέδιο Ιωαννίνων και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις”, ΤΕΕ / ΤΗ, 1986
3. Υπ’ αρίθμ. 60.753/1548/04.06.1977 έγγραφο Ινστιτούτου Ωκεανογραφικών και Αλιευτικών Ερευνών
- “Ευχαριστήριο – ξεπέρασαν τις 2.000 οι υπογραφές”
http://www.ecoioannina.gr/ευχαριστηριο/
- “Αεροτοπογραφικοί χάρται Εγγειοβελτιωτικών έργων Ανασυγκροτήσεως”, 1945, κλ. 1:20.000
https://docs.google.com/file/d/0B0LcyCdiSTqBNWZyYUgyZC1QMnc/edit?usp=sharing
- https://docs.google.com/file/d/0B0LcyCdiSTqBaEtJWnZEZl9jb1k/edit?usp=sharing
- Εισήγηση του Συλλόγου προς τον Φορέα Διαχείρισης Παμβώτιδας για Περιβαλλοντικό Υγροτοπικό Πάρκο
http://www.ecoioannina.gr/εισήγηση-του-συλλόγου-προς-τον-φορέα-δ/
- ΑΡΔΕΥΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΠΕΔΙΑΔΟΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ – ΜΕΛΕΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ”, 1966
http://www.ecoioannina.gr/μέγιστη-στάθμη-παμβώτιδας-μελέτη-αρδ/
- Ημερίδα «Βιοποικιλότητα και Παραγωγικότητα Στη Λίμνη Παμβώτιδα» 2010, Παραγωγικότητα, ευτροφισμός και αποκατάσταση στη Λίμνη Balaton*
Judit Padisák, Πανεπιστήμιο Veszprém, Ουγγαρία,