Άρθρο αναφορικά με το παραμύθι του “masterplan”,  και το παραμύθι ότι η μέγιστη στάθμη και ο Ρυθμιστής Στάθμης Περάματος φταίνε για τις πλημμύρες (και ας μην ανοίγουμε το θυρόφραγμα για να φύγει το νερό). Δημοσιεύθηκε στο ένθετο Πολιτιστικές Διαδρομές στην εφημερίδα Νέοι Αγώνες του Σαββάτου 21 Μαρτίου. Ακολουθεί ολόκληρο το άρθρο:

Όλοι οι Γιαννιώτες χαιρόμαστε τη λίμνη μας και θα επιθυμούσαμε αυτή να βρίσκεται σε πολύ καλύτερη κατάσταση. Όμως η πίεση που ασκούμε με τις δράσεις ή τις παραλήψεις μας έχει συχνά δυσάρεστα αποτελέσματα, δυσοσμία, μαζικοί θάνατοι ψαριών, πλημμύρες. Η απάντηση στα προβλήματα είναι η κατανόηση του πως λειτουργεί ένα λιμναίο οικοσύστημα και η ορθολογική διαχείριση με την επιλογή των ενδεδειγμένων λύσεων.

Για παράδειγμα ήδη από το 1999 η μελέτη J. Imberger προτείνει χαμηλότερη στάθμη λειτουργίας τους χειμερινούς μήνες, από Δεκέμβριο μέχρι Μάρτιο, για την επαναλειτουργία των πηγών και την ανανέωση των υδάτων. Το ίδιο και το Διαχειριστικό Σχέδιο Παμβώτιδας του 2004, αναφέροντας ότι το ανάχωμα Αμφιθέας και η λάθος διαχείριση της στάθμης στερούν την εισροή καθαρού νερού από τις πηγές Σεντενίκου, Κιόσκι, Μπλίτσι, Ντραμπάτοβα, Κλήδωνας (πριν από Ντουραχάνι) και άλλες 20 μικρότερες πηγές στο νησί. Η χαμηλότερη στάθμη τους χειμερινούς μήνες θα απελευθέρωνε ωφέλιμο όγκο στην Παμβώτιδα και για ανάσχεση των πλημμυρών. [1]

Δυστυχώς οι μελέτες, μαζί με τις προτάσεις τους, παραμένουν χωμένες στα συρτάρια των αρμοδίων, και η απουσία διαχείρισης της στάθμης συνέβαλε στο να πλημμυρίσει για άλλη μια φορά η Παμβώτιδα. Σε αυτό συνέβαλαν και τα αναχώματα τα οποία έχουν περιορίσει την επιφάνεια και την υδροχωρητικότητα της λίμνης, μειώνοντας την ικανότητά της για ανάσχεση των πλημμυρών. Και αντί να δούμε τις πραγματικές αιτίες, ορισμένοι προσπαθούν παραπλανητικά να αποδώσουν τις πλημμύρες στην καθορισμένη μέγιστη στάθμη Παμβώτιδας. Να διευκρινίσουμε ότι άλλο η στάθμη λειτουργίας που αλλάζει κάθε ημέρα και άλλο η μέγιστη. Ο καθορισμός της μέγιστης στάθμης έχει σκοπό να προστατεύσει από καταπατήσεις, να εξασφαλίσει ελεύθερη την περιοχή που συνήθως ανεβαίνει το νερό στην πλημμύρα. Το υψόμετρο +469,54 αποδείχθηκε εκ του αποτελέσματος σωστό, καθώς τα τελευταία χρόνια το νερό όχι μόνο έφτασε αλλά ξεπέρασε και αυτό το καθοριζόμενο ως μέγιστο υψόμετρο. Πρέπει όμως να γίνει κατανοητό ότι η άνοδος του νερού ουδόλως επηρεάζεται από ένα νομικό κείμενο ορισμού της μέγιστης στάθμης, αλλά καθορίζεται στην πράξη από τη διαχείριση ή μη της στάθμης, από το άνοιγμα ή όχι του θυροφράγματος στο Πέραμα. Το αν θα πλημυρίσει δηλαδή η Παμβώτιδα, πέρα από την ένταση της βροχής, εξαρτάται αποκλειστικά από τη στάθμη λειτουργίας που έχουμε επιλέξει πριν αρχίσει να βρέχει. Αν είναι λίγο χαμηλότερα, πετυχαίνουμε μερική ανάσχεση της πλημμύρας στη λίμνη στέλνοντας στη συνέχεια το νερό ελεγχόμενα προς τη Λαψίστα. Αν όμως είναι ψηλά, τότε είναι αδύνατον να απομακρυνθεί το νερό εγκαίρως, όχι γιατί δεν επαρκεί ο Ρυθμιστής Στάθμης Περάματος με μέγιστη παροχή  80m³/s, αλλά γιατί η μέγιστη παροχή της σήραγγας Ροδοτοπίου είναι 40 m³/s.

Στις υφιστάμενες μελέτες έρχεται να προστεθεί και η υπό εκπόνηση «Μελέτη Διερεύνησης Δυνατοτήτων Ολιστικής Αποκατάστασης του Διαταραγμένου Οικοσυστήματος της Λίμνης Παμβώτιδας», πολυδιαφημιζόμενη και ως “masterplan”. Προτείνει έργα ύψους 16 εκ. για την αποκατάσταση του οικοσυστήματος, με το μεγαλύτερο κονδύλι 6 εκ. ευρώ να προορίζεται για αναδασώσεις, διότι σύμφωνα με τη μελέτη μειώνεται με ταχύ ρυθμό η χωρητικότητα της λίμνης από προσχώσεις, χωρίς όμως τεκμηρίωση των εκτιμήσεων στερεοπαροχής.  Η Παμβώτιδα πράγματι μπαζώνεται διαχρονικά κυρίως όμως από τους τοπικούς ΟΤΑ, με πρόσφατο παράδειγμα τις τεράστιες ποσότητες μπαζωμάτων στον υγρότοπο Αμφιθέας από τα έργα θαλάσσιου σκι. Αναφορικά με τις φυσικές προσχώσεις, στην περιοχή Μάρμαρα-Νεοχωρόπουλο όπου προτείνονται εκτεταμένες αναδασώσεις για παράδειγμα, δεν αποδεικνύεται με κάποιο τρόπο ότι τα εκεί λιβαδικά οικοσυστήματα παρουσιάζουν προβλήματα διάβρωσης των εδαφών τους. Αντίθετα στις εκτάσεις αυτές η υποβόσκηση τις τελευταίες δεκαετίες έχει δημιουργήσει προβλήματα με επανάκαμψη των θαμνώνων, ενώ την τελευταία πενταετία έχουν παρουσιαστεί δύο φορές και εκτεταμένα φαινόμενα πυρκαγιάς. Αξιοσημείωτο είναι επίσης, ότι παρά του ότι προβλέπονται τεράστια ποσά για αναδασώσεις, δεν υπάρχει η παραμικρή μέριμνα για τη σοβαρότερη απειλή για τη δασοκάλυψη της περιοχής, το μεταχρωματικό έλκος του πλατάνου που έχει εντοπιστεί σε Βασιλική, Λογγάδες και Πέραμα, και απειλεί με ξήρανση ολόκληρα δάση πλατάνου, και για την αντιμετώπισή του απαιτούνται φθηνές αλλά άμεσες ενέργειες.

Εκτιμάται επίσης ότι θα χρειαστούν περί τα 150 φράγματα από σκυρόδεμα συγκράτησης φερτών, έντεκα από τα οποία ύψους 8 μέτρων (το ύψος σχεδόν τριώροφης πολυκατοικίας), εννέα ύψους 4,5 μέτρων και τα υπόλοιπα χαμηλότερα.

Γενικά η ακριβής χωροθέτηση όλων των προτεινόμενων κατασκευών θα καθοριστεί και οριστικοποιηθεί από μεταγενέστερες μελέτες. Για την υλοποίηση των όσων προτείνει η μελέτη, προβλέπονται νέες δαπανηρές μελέτες προϋπολογισμού άνω του 1 εκ. ευρώ.

Άστοχος είναι και ο σχεδιασμός για το Οικολογικό Πάρκο Κατσικά. Τα προσχέδια δείχνουν έναν «αστικού τύπου υγρότοπο», σαν να φτιάχνουμε δηλαδή ένα νέο «Γιαννιώτικο Σαλόνι» με πολλά τεχνικά έργα, τσιμέντα, δρόμους, κτήρια κλπ. Οι δεξαμενές καθίζησης (49 στρέμματα) και οι υγρότοποι (53 στρέμματα) έχουν υποδιαστασιολογηθεί, και έχουν εντελώς ακατάλληλο σχεδιασμό χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες της πανίδας της Παμβώτιδας. Η έκταση που καταλαμβάνουν, περί τα 100 στρέμματα, είναι μόλις το 5% της προτεινόμενης από το ΠΔ Προστασίας Παμβώτιδας έκτασης των 2.000 στρεμμάτων του Πάρκου. Οι επιφάνειες δεξαμενών και υγροτόπων υποδιαστασιολογήθηκαν διότι χρησιμοποιήθηκε εγχειρίδιο σχεδιασμού της αμερικάνικης πολιτείας της Υόρκης, το οποίο όμως αναφέρεται σε πλημμυρικές παροχές ενώ εδώ ο υπολογισμός έγινε για μέσες μηνιαίες, και αγνοήθηκαν οι προτεινόμενες ελάχιστες επιφάνειες σχεδιασμού, 1% της λεκάνης απορροής για τις δεξαμενές καθίζησης και 1-1,5% για τους υγροτόπους. Με 81.000 στρέμματα λεκάνη απορροής το 1% είναι περίπου 800 στρέμματα και το 1,5% 1.200 στρέμματα. Με τέτοιες διαφορές στη διαστασιολόγηση δεξαμενών και υγροτόπων, ο προτεινόμενος σχεδιασμός ελάχιστα θα βοηθήσει την Παμβώτιδα. Αλλά και κατασκευαστικά η πρόταση είναι εκτός πραγματικότητας, καθώς ενώ το φυσικό έδαφος της περιοχής έχει υψόμετρο περί το +468,20, η μελέτη προτείνει υψόμετρο πυθμένα των τεχνικών λιμνών και υγροτόπων το +470,50, δηλαδή 2 μέτρα πάνω από το φυσικό έδαφος!

Προτείνονται ακόμη πιλοτικά μέτρα διαχείρισης του ιζήματος και αερισμός του πυθμένα, χωρίς όμως να δικαιολογούνται γιατί προκρίνονται οι συγκεκριμένες λύσεις. Για παράδειγμα αντί της χρήσης Phoslock, θα μπορούσε να επιλεγεί το ελληνικό υλικό Bephos πατενταρισμένο από το Πανεπιστήμιο Πατρών, εναλλακτική που όμως δεν εξετάζεται καν. Όταν όλοι θέλουμε τη σύνδεση των πανεπιστημίων μας με την παραγωγή, αυτό πρέπει να το αποδεικνύουμε και στην πράξη.

Τέλος παρότι η μελέτη ισχυρίζεται «ολιστική» αποκατάσταση, δεν κάνει καμία πρόταση για τον υγρότοπο Αμφιθέας,  για επανεισροή των πηγαίων νερών, για Διαχείριση Στάθμης, για επανασύνδεση των αποκομμένων από τα αναχώματα ρηχών εκτάσεων εκκόλαψης και αναπαραγωγής των ψαριών, καμία εκτίμηση των εισερχόμενων από τις τάφρους ρύπων, ενώ έχει πλήθος ανακριβειών ακόμη και στην έκταση και τις στάθμες της Παμβώτιδας. Κάθε μελέτη αναμφισβήτητα εμπλουτίζει τη γνώση μας για τη λίμνη, όμως η συγκεκριμένη έχει τόσες παραλείψεις, ασάφειες και αστοχίες, που σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να αναφερόμαστε σε αυτή ως “masterplan”.

Ιωάννινα, Μάρτιος 2015

Κώστας Σακκάς

Πολ. Μηχανικός ΕΜΠ

Πρόεδρος Συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος Ιωαννίνων

Φωτογραφίες: Στυλιανός Κανακάρης και Comitech

Σημειώσεις  [1]   “Μπορούμε να ξανακάνουμε τη λίμνη μας καθαρή;”  http://www.ecoioannina.gr/mporoyme-kathari-limni/